पशुपति कोटिहोमको व्यासासनमा आचार्य कृष्ण दमाईँ
काठमाडौं । पशुपतिनाथ मन्दिर परिसर बनकालीमा चलिरहेको कोटिहोममा आज एउटा इतिहास रचियो ।
सयौँ वर्षदेखि चलिआएको परम्परालाई चुनौती दिँदै दलित समुदायका पहिलो आचार्य कृष्ण दमाईँ पशुपति कोटिहोम महायज्ञमा व्यासासनमा विराजमान भए । यो दृश्यलाई कतिपयले नेपाली समाजको रूपान्तरणको एक ज्वलन्त प्रतीक मानेका छन् ।
बिहानैदेखि पशुपतिनाथ मन्दिरको प्राङ्गणमा भेला भएका श्रद्धालुहरूको भीडमा एक अनौठो चहलपहल थियो । कोटिहोम महायज्ञको मञ्चमा एक युवा पुरुष दुबोको माला र दोसल्ला ओढेर बसिरहेका थिए । उनी थिए— कृष्ण दमाईँ, नेपालको दलित समुदायबाट बनेका पहिलो संस्कृत आचार्य ।
जब उद्घोषकले घोषणा गरे— जन्मँदै कोही पनि ब्राह्मण हुँदैन । जसले भागवत् अध्ययन गर्छ, सत्कर्म गर्छ, त्यही ब्राह्मण हो ।
त्यस क्षण भक्तजनलाई हजारौँ वर्षदेखि चलिआएको जातीय विभेदको पर्खाल भत्किएको आभास भयो । बैतडीको दूरदराजको गाउँमा जन्मेका कृष्णले आफ्नो यात्रा सम्झँदै भने, “चार कक्षामा पढ्दा गाउँमा जातीय विभेद खेप्नु परेपछि संस्कृत पढेर पुराण वाचन गर्ने इच्छा पलाएको थियो ।”
उनको त्यो सानो इच्छाले आज यस्तो विशाल रूप लिएको छ ।
कृष्णको यात्रा सहज थिएन । कञ्चनपुरको शारदा विद्यापीठबाट संस्कृत विषयमा उत्तर माध्यमिक र शास्त्री उत्तीर्ण गरेपछि उनले नेपाल संस्कृत विश्वविद्यालय विद्यापीठ लालझुण्डी दाङबाट संस्कृत साहित्यमा आचार्य उपाधि हासिल गरे । तर, उच्च शिक्षा हासिल गरेर पनि रोजगारीको खोजीमा उनले धेरै सङ्घर्ष गर्नुपर्यो ।
आज पशुपतिनाथको प्राङ्गणमा कृष्णको उपस्थितिले धेरैको आँखामा आँसु ल्यायो । यो केवल एक व्यक्तिको सफलता मात्र होइन, यो एक समुदायको मुक्तिको प्रतीक हो ।
महायज्ञका आयोजक विजय कृष्ण मूर्तिले कृष्णलाई दोसल्ला ओढाउँदै भने, “आजको दिन हाम्रो समाजको लागि एक नयाँ बिहानी हो ।”
कृष्ण दमाईंँको यो ऐतिहासिक कदमले नेपाली समाजमा जातीय समानता र शैक्षिक अवसरको महत्त्वलाई उजागर गरेको छ । उनको सफलताले अन्य दलित युवाहरूलाई पनि संस्कृतमा उच्च शिक्षा हासिल गर्न र आफ्नो सपना पछ्याउन प्रेरणा दिने आशा गरिएको छ ।
पशुपति कोटिहोममा कृष्ण दमाईंँको व्यासासन केवल एक घटना मात्र होइन, यो नेपाली समाजको रूपान्तरणको एक महत्त्वपूर्ण मोड हो ।
कोटिहोममा कृष्ण दमाईँको व्यासासनपछि भक्तजनहरू भन्दै थिए, “ज्ञान र कर्मले नै व्यक्तिको मूल्याङ्कन हुनुपर्छ, जन्मले होइन ।”
